Gdybym nie chodziła do teatru zawodowo i znalazła się na Solaris. Wspomnienie z przyszłości w Teatrze Ochoty w reżyserii Klaudii Hartung – Wójciak, jako na przykład wielbiciel twórczości Stanisława Lema, to miałabym wrażenie, że trafiłam na amatorską imprezę w domu kultury, a może nawet w czyimś dużym mieszkaniu, bo w domach kultury są zazwyczaj sceny, a tu aktorzy grają na podłodze. Na dodatek bym myślała, że trafiłam na tę imprezę cofając się w czasie. Ponieważ jednak zajmuję się teatrem zawodowo, więc rozumiem, że to „taka koncepcja”. Załóżmy więc, że do teatru chodzą tylko ludzie rozpoznający koncepcje – wtedy przedstawienie się broni.
Spektakl grany jest, jak wspomniałam, na podłodze, zastawionej sprzętami wyglądającymi „dziwnie” – jakby grupa nastolatków w latach 70. w PRL, postanowiła wystawić rozgrywającą się w kosmosie powieść fantastyczno-naukową Lema i szukała po znajomych odpowiednio nowoczesnych urządzeń do scenografii, które potem nieporadnie ustawiła. W środku przestrzeń gry jest pusta. Po lewej znajduje się stos telewizorów, oczywiście analogowych, w różnych rozmiarach, z którego wystaje bokiem złoty syfon. Na niektórych odbiornikach obrazy kontrolne migają, ale bez dźwięku. Na jednym z telewizorów odliczana jest od tyłu minuta (60, 59, 58…), ale gdy się kończy nic się nie dzieje, natomiast na tym ekranie pokazuje się czasem twarz głównego bohatera, Krisa Kelvina. Na ścianie po lewej wiszą z kolei stare magnetofony szpulowe. Telewizory i magnetofony oraz syfon są namiastką elektroniki na pokładzie statku kosmicznego, w pomieszczeniu w którym znajduje się stół sterujący. Z tyłu sceny stoi urządzenie do opalania z solarium, które jest jakby łóżkiem dla kosmonautów, i świeci się niekiedy niesamowicie na czerwono. Po prawej stronie sceny znajduje się ponadto stary model instrumentu klawiszowego lub syntezatora, a na ścianie wisi świecący kaloryfer.
Do tego wnętrza wchodzi, i staje nieruchomo z boku, główny bohater, gra go dziewczyna (Monika Frajczyk). Być może jak zwykle zabrakło na podwórku chłopców chętnych do wzięcia udziału w przedstawieniu. W każdym razie Kelvin dłuższą chwilę stoi nieruchomo i czeka na lądowanie na Solaris, po czym wkracza do stacji.
Odtwórczyni Kelvina nosi coś jakby kostium kosmonauty, przypominający przerobiony kombinezon hutnika. Na głowie ma jakby hełm spawacza, który po zdjęciu, trzyma niczym muszkieter swój kapelusz z piórami. Czasem, jak to w przedstawieniu organizowanym siłami podwórkowymi, aktorzy muszą grać kilka postaci, które też są ubrane „niesamowicie”, czyli co tam dało się wyciągnąć niecodziennego z szafy, i poprzez połączenie niepasujących do siebie elementów uczynić jeszcze bardziej niezwykłym. Ta stylistyka przedstawienia domowego, robionego przez amatorów, którzy chcą spełnić wyobrażenie swych widzów o fantastyce naukowej, jest zachowana również w sposobie grania aktorów. Wygłaszają kwestie drewnianymi głosami, przekazują emocjonalne treści całkowicie obojętnym tonem. Przypomina to beznamiętny ton polskiego lektora w serialu brazylijskim („Kocham cię Rodrigo”, „Ja też cię kocham Mercedes”). Adaptacja Witolda Mrozka utrzymana jest w tym samym stylu. Obok motywów z Solaris pojawiają się w nim, zgodnie z przyjętą konwencją, na przykład komunikaty o locie z 1978 roku, pierwszego i jedynego jak dotąd, polskiego kosmonauty – Mirosława Hermaszewskiego.
Jakby wbrew przyjętej koncepcji, w przedstawieniu rozbrzmiewają między innymi arie z oper Henry Purcella i Georga Friedricha Händla – chociaż oczywiście one też mają w sobie coś „kosmicznego” poprzez swoją monumentalność, niesamowitość i nieprzystawalność. Nie zorientowałam się czy były śpiewane przez aktorów (konsultacje wokalne Bartosza Lisika), czy są odtwarzane z playbacku.
Akcja powieści jest bardzo sprawnie przedstawiana. Poznajemy większość wydarzeń, które rozegrały się na stacji. Gdy postaci mają przebywać poza statkiem aktorzy najpierw wybiegają na zaplecze, by powrócić w charakterystycznych powolnych ruchach, oznaczających poruszanie się w pozbawionej grawitacji przestrzeni kosmicznej.
Czy mi się to podobało? Muszę obiektywnie stwierdzić, że to przedstawienie jest intrygujące. Widać w nim konsekwentnie przeprowadzony pomysł. Aktorzy są bez wątpienia profesjonalni i wiedzą co robią – grają niewzruszenie w założonej konwencji, nie ulegają śmiechom z widowni, i nie zaczynają szukać aplauzu, co by przekształciło ten spektakl w imprezę towarzyską. Jeśli aktorzy śpiewali w naturze, to czapki z głów – brzmią fantastycznie.
Duże wrażenie zrobiła na mnie odtwórczyni głównej postaci, Monika Frajczyk. Znana ze Starego Teatru w Krakowie w roli Panny Młodej w fascynującej realizacji Wesela Jana Klaty, ma bardzo ciekawą, jakby pozbawioną wyrazu twarz, nad którą zachowuje pełną kontrolę, i wręcz magnetyzuje widza, choć nie jest to robione nachalnie, a właśnie jakby mimochodem. Podobała mi się też Weronika Łukaszewska w roli żony Kalvina – Harey. Ma w sobie atrakcyjność, której nie trzeba grać.
Przy tym jest to solidnie wyreżyserowane przedstawienie. Adaptacja bardzo jasno prowadzi przez historię i choć jest skrótowa, to jednak jakoś ideę opowiadania Lema oddaje, bo nie tkwi ona tu w samym tekście, ale także w grze aktorów i tym całym pomyśle. I to jest właśnie bardzo dobre, bo przecież nie czytamy opowiadania tylko poszliśmy do teatru, który dysponuje większą ilością środków niż sam tekst. Dodatki w rodzaju wzmianek o Hermaszewskim może najmniej mnie ujmują, ale rozumiem ich rolę w koncepcji spektaklu.
Bezosobowy sposób grania mnie o tyle zaciekawił, że może mieć drugie dno. Jest to przecież obecnie najbardziej modny i obowiązujący sposób grania w postdramatycznym teatrze, wygłaszanie kwestii postaci, ale bez przeobrażania się w nią, bez reprezentacji, czyli aktorstwo nie-wcieleniowe. Spektakl Klaudii Hartug – Wójciak nieco ośmiesza, być może niezamierzenie, tę manierę czy styl.
Doceniam w tym spektaklu pomysł i jego przeprowadzenie, jak również jakiś rodzaj odwagi, który w nim tkwi, bo gdy zaczną przychodzić na spektakl widzowie spoza środowiska, to odbiór może być różny. Muszę przyznać, że jakoś dziwnie wracam myślami do tego spektaklu, do jakby zatrzymanych twarzy aktorów (zwłaszcza odtwórczyni głównej postaci), do powolnego rytmu przy realizowaniu zadań aktorskich, do usztywnionych póz, i do długich chwil śpiewu. Solaris Lema będzie mi się kojarzyć z tym spektaklem, mimo że widziałam też adaptację tej powieści w TR Warszawa. Jednak to niezwykłe opowiadanie ma w sobie taki ładunek ludzkiej tajemnicy, że być może tylko nieruchoma twarz Moniki Frajczyk jest w stanie ją udźwignąć.
Solaris. Wspomnienie z przyszłości, na motywach powieści Stanisława Lema, Teatr Ochoty w Warszawie, reżyseria i scenariusz: Klaudia Hartung – Wójciak; dramaturgia, scenariusz i elektronika: Witold Mrozek, przestrzeń i kostiumy: Hanka Podraza, światło: Jędrzej Jęcikowski, ruch sceniczny: Magdalena Przybysz, konsultacje wokalne: Bartosz Lisik, obsada: Natasza Aleksandrowitch, Małgorzata Biela, Monika Frajczyk, Sebastian Grygo, Weronika Łukaszewska, premiera: 14 lutego 2020
